Автор конспекта:
Автор(ы): — Абдуллина Гульфания Вазиховна,Хуснутдинова Эльмира Рөстәмовна
Место работы, должность: — МОУ «татарская гимназия №1″ учителя татарского языка и литературы
Регион: — Республика Татарстан
Характеристики урока (занятия) Уровень образования: — основное общее образование
Уровень образования: — среднее (полное) общее образование
Целевая аудитория: — Учитель (преподаватель)
Класс(ы): — 6 класс
Класс(ы): — 7 класс
Класс(ы): — 8 класс
Предмет(ы): — Внеклассная работа
Предмет(ы): — Родной язык
Цель урока: —
Укучыларда туган телгә карата мәхәббәт тәрбияләү.Күренекле шәхесләр һәм аларның тормыш юлы белән танышу.Габдулла Тукайның шигырьләрен уку, истә калдыру.
Используемые учебники и учебные пособия: —
Г Тукай шигырьләр җыентыгы.
Г Тукай"Исемдә калганнар",
Краткое описание: — Бу кластан тыш чара Г.Тукайның тууына 126 ел булуга багышланган.Шагыйрьнең шигырьләре ,җырлар һәм автобиографик белешмә белән үрелеп барыла.
Без бәхетле ,без Тукайлы халык мәңгегә!
(Тукай маршы яңгырый)
Килә язлар .китә язлар
Һәр ел саен үзгәрелә.
Үзгәрелә.
Һәр ел саен Тукай гына
Япь-яшь килә безгә.
Илдә кояш җирдә кояш
Тукай көне канат җәйгән
Бәйрәм бүген бәйрәм бүген
Тукай көне безнең бәйрәм!
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай
Сәнгатҗ дөнҗясына маяк булып
Мәңге яши ,яшьни ,яшьТукай!
Халкым күңеленә ак нур сиптең,
Кара төндә булды якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай
Мәңге дәртле син җырчы Тукай!
(Сәхнәгә Тукай булып киенгән малай чыга.Акрын гына музыка уйный.Шәрифә карчык йоклый.)
Нәни Тукай.”Мин кыш көннәрендә төнлә яланаяк,күлмәкчән тышка чыгам икәндә,бераздан өйгә кермәкче булып,ишеккә киләм икән.Кыш көне авыл өйләренең ишекләрен ачу балага түгел,шактый үсмер кешеләргә дә мәшәкать вә көч булганлыктан,табигый
мин,ишекне ача алмыйм вә ишек төбендә аякларым бозга ябышып катканчы көтеп торам икән.
Нәни Тукай(Сәхнәдә җил, буран тавышы ишетелә)
-Шәрифә әби,ач әле ишекне .аякларым туңа бит(елый).
-Әби җаным ,зинһар ач!Аякларым бозга каткан бит.
Шәрифә карчык икенче ягына борылып ята.
-Кадалмас әле килмешәк!
Нәни Тукай шакып:
-Шәрифә әби ,ач зинһар!Өши бит аякларым!
Шөрифә сукрана-сукрана ишеккә килә.
Тынычлап йокларга да ирек бирмисең,кер әйдә ,килмешәк!
А.Б.Белсә иде Шәрифә карчык шушы килмешәкнең киләчәктә татарны дөньяга танытучы олуг шагыйрь буласын!
А.Б.Ятим Апуш ялгыз иде хәзер ул милионнарча өйләрдә яши.
А.Б.Әйе ,Тукай бишеге янына утырып .аны кадерләп тирбәтергә газиз әнисе булмаган.Ул үзе соңрак болай дип язган:”Күпме сукканны вә какканны кичердем
Тик иркәләде башымнан милләтем
”
Ятим үссәдә .хатын –кызга аналарга мәхәббәте көчле шагыйрьнең.”Анам догасы “шигыре.
Заман башка .әмма халкы аның
Сөйләшә гел синең телеңдә.
Җырлап яши алар җырларыңны
Юк белмәгән сине илеңдә.
Гасыр аша шәкертләрең сынап
Күренмичә безгә дәшәсең,
Югалмасын син калдырган мирас
“Әллүки”ле телең яшәсен!(“Әллүки “көе яңгырый)
Азрак уйнагач Тукай кушыла:
Әни үлгәч ,мин бөтенләй ятим булып калганга,мине анамның атасы бабайга кайтарганнар.Әбием күптән үлгәнгә ,бабай алты балалы яшь хатын белән яши иде.Менә шул алты авызлы гаиләгә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга мине-еласам юатучы ,иркәләним дисәм –сөюче,ашыйсым килсә,кызганучы бер дә булмаган мине эткәннәр дә төрткәннәр.(өчиле авылыннан ин-ка)
Сәхнәгә
.
Миңа тавышланып алты бала чыга.Алар кечкенә Тукайны күлмәгеннән эләктергәннәр һәм төртеп җибәрәләр.Тукай абынып идәнгә барып егыла.
Арттан олырак кыз Газизә йөгереп ,алга чыга.
-Әй ,сез нишлисез?нигә аны һаман рәнҗетәсез?(Яныны барып Тукайны торгыза)
Арадан бер малай:
_Ник ул безнең уенчыкларыбызга тия.Кагылмасын безнең әйберләргә!
Икенчесе барып ,Тукайны колагыннан бора:
-Менә сиңа,менә сиңа!
Ишектән фәкыйрь киемнән,аркасына капчык аскан карт кайтып керә.
Балалар аның каршына йөгерәләр:
-Әти,әти нәрсә алып кайттың?
Бабай:
_әй ,балалар,бүген сөенерлек нәрсә юк.Якын тирәдәге дүрт авылны әйләндем.Бары тик ике авылда гыеа икмәк сыныклары бирделәр,Гыймран бай капкасын да ачмады,әӨчиле бае Тимерханның хезмәтчеләре кыйнап ук чыгардылар.(Капчык төбеннән ипи сыныклары чыгара,балалар талашып шуңа ябышалар.Тукай да якын килә,ләкин калган балалар аны этеп җибәрәләр.Тукай читкә китеп куллуры белән тезен кочаклап утыра.)
Балалар мактанышып ,үчекләпТукай янында тәмләп ипи ашыйлар.Ишектән әбиләре керә:
-Ник тавышланасыз балалар?
Бер бала:
-Әнә Апуш бездән икмәк сорый, Тукай тартып ала.
-Әле син килмешәк минем алты күгәрченемнең соңгы икмәгенҗавызларыннан тартып аласыңмы?
Әби куллары белән кизәнеп ,Тукайга бара.
Бабай:
-Җитәр сезгә улда бала бит.Капчык төбеннән ипи кисәге чыгарып Тукайга бирмәкче була .Әби арага кереп ю.икмәкне тартып ала.Тукайның үрелгән куллары аска төшә.
Әби бабай янына килеп:
-Карале,сиңа әйтәм,иртәгә Галиулла Казанга печән базарына ямәик булып бара икән.Җибәрик Габдулланы шунда утыртып.Алты бала янында җиденчесен ничек асрамак кирәк!
Бабай :
-Шулай дисеңме ?Уйлашырбыз.
А,Б.Күп кенә кыен ашаса да,күп каргаулар ишетсә дә Г.Тукай үз язмышын җиңеләйтергә теләмәгән.Ни бар,шуңа риза төстә намусы белән алыш –биреш ясамаган,ә бәлки гасырлар буена килгән гаделсезлекне кире кагып,үзен дөньяга китергән халыкка тыйнак төстә хезмәт иткән.
А.Б.Г Тукайны аналарга тиңлисе килә,аерма шунда гына:аналар бишек җырын балаларына йоклар өчен җырласа,Тукай үз милләтен йокыдан уятыр өчен җырлады.(шигырь)
Тукай
“Бер көнне бабай мине ,үги әбинең киңәше илә булса кирәк,авылдан бара торган бер ямщикка утыртып,Казанга озаткан ”(“Пар ат”музыкасы яңгырый)
Сәхнәдә җил ,буран.Зур кышкы толыпка төренгән ямщик һәм нәни тукай чыга.(Казан .Печән базары күренеше)
А.Б.Кышкы буран
Яфрак-яфрак карлар ява
Зур чанада ямщик һәм мин ятим бала.
Тунга чумган .туңып беткән .ябык малай –нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
А.Б.
Базар кайный
берсе сата,берсе ала
Берсе алдый шунда я алдана
Бар товар ,бар да сатлык бу җиһанда.
Ямщик:
(халык арсыннан Тукайны җ итәкләп чыга)
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай.”Кемнәр булыр икән миңа ата-ана
Артык кашык икәнмен мин бу дөньяда”
А.Б.Һәм тилмереп карый шомырт күзле малай-нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай:Халык арасыннан бер кеше чыгып ,мине ямщиктан алган.Ул мине асрау бала итеп өенә алып кайткан әти булганыМөхәммәтвәли,әни булганы Газизә исемле иде.Торулары Яңа бистәдә иде.Алар елашалар
Күпмедер вакыт үткәч,яңа әти-әниләрем икесе берьюлы авырый башлаганнар.(Сәхнәдә әти –әнисе һәм Тукай Алар елашалар.)
Әти.Без үлсәк бала кем кулына кала.
Әни. Ямщикны Эзләп табыйкта,авылына кайтарыйк.
Безнең төс итеп киярсен.(Түбәтәй киертә)
Безне онытма!
Базар күренеше.Ямщик халык арасында товар сайлый.Мөхәммәтвәли аны эзләп таба һәм Габдулланы тапшыра.
А.Б.Үксез тормыш читкә типкән чакта иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Шигъриятең синең шулай бай!
А.б.Кырлай авылы Тукай тормышының иң бәхетле чоры булып тора.
(Сәхнә күренеше)
Нәни Тукай.
-Өйгә әллә нинди кеше килгән сезне чакыра.
Әти.
-Ни йомыш илә килдегез?
Мөсафир.
-Менә бу баланы алырга килдем.
Әти
-Ничек ул?Ничек син алырга килдең?
Мөсафир.
-Мин Кушлавыч кешесе.Бу бала авылыбызның имамының баласы.Без аны ничә еллар югалтып,кайда икәнлегеннән хәбәрсез идек,менә таптык.Җаек каласындааның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар.Менә шул җизнәсе каенишенең кара кешеләр арасында йөрүен ишетеп ,үз янына чакырткан.Менә мин алып китәм.
Әти( кәефе кырылып)
-Ярар менә без икмәкнең поты фәләнчә вакытта ашатып тоттык та.хәзер эшкә ярый башлагач.сиңа биреп җибәрикме?
Әни.
-Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!
Мөсафир.
-Юк сез не имеете право,кеше баласынтотып торырга,мин хәзер урядникка әйтәм.мин сезне подсуд җибәрәм!
Әни(йомшарып)
-Яатасы,бирик инде.кеше баласы безгә булмас.
Әти.
Язылганны күмичә булмас.Ходай шулай язган.
Әнисе кочаклап:
-Онытма безне!(“Пар ат “музыкасы яңгырый)
Мөсафир баланы җитәкләп чыгып китә.
Әни
— Онытма безне онытма,безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың!
А.Б.Онытмады Тукай ,онытмады!Ятим Апуш!Нәни Габдулла!Дөньяның бөтен ачысын-төчесен татыган бу ятим бала олуг шагыйрьбулып җитеште аныңшигырьләрен олысы да кечесе дә яратып укый
Без бәхетле ,без Тукайлы халык мәңгегә!
(Тукай маршы яңгырый)
Килә язлар .китә язлар
Һәр ел саен үзгәрелә.
Үзгәрелә.
Һәр ел саен Тукай гына
Япь-яшь килә безгә.
Илдә кояш җирдә кояш
Тукай көне канат җәйгән
Бәйрәм бүген бәйрәм бүген
Тукай көне безнең бәйрәм!
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай
Сәнгатҗ дөнҗясына маяк булып
Мәңге яши ,яшьни ,яшьТукай!
Халкым күңеленә ак нур сиптең,
Кара төндә булды якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай
Мәңге дәртле син җырчы Тукай!
(Сәхнәгә Тукай булып киенгән малай чыга.Акрын гына музыка уйный.Шәрифә карчык йоклый.)
Нәни Тукай.”Мин кыш көннәрендә төнлә яланаяк,күлмәкчән тышка чыгам икәндә,бераздан өйгә кермәкче булып,ишеккә киләм икән.Кыш көне авыл өйләренең ишекләрен ачу балага түгел,шактый үсмер кешеләргә дә мәшәкать вә көч булганлыктан,табигый
мин,ишекне ача алмыйм вә ишек төбендә аякларым бозга ябышып катканчы көтеп торам икән.
Нәни Тукай(Сәхнәдә җил, буран тавышы ишетелә)
-Шәрифә әби,ач әле ишекне .аякларым туңа бит(елый).
-Әби җаным ,зинһар ач!Аякларым бозга каткан бит.
Шәрифә карчык икенче ягына борылып ята.
-Кадалмас әле килмешәк!
Нәни Тукай шакып:
-Шәрифә әби ,ач зинһар!Өши бит аякларым!
Шөрифә сукрана-сукрана ишеккә килә.
Тынычлап йокларга да ирек бирмисең,кер әйдә ,килмешәк!
А.Б.Белсә иде Шәрифә карчык шушы килмешәкнең киләчәктә татарны дөньяга танытучы олуг шагыйрь буласын!
А.Б.Ятим Апуш ялгыз иде хәзер ул милионнарча өйләрдә яши.
А.Б.Әйе ,Тукай бишеге янына утырып .аны кадерләп тирбәтергә газиз әнисе булмаган.Ул үзе соңрак болай дип язган:”Күпме сукканны вә какканны кичердем
Тик иркәләде башымнан милләтем
”
Ятим үссәдә .хатын –кызга аналарга мәхәббәте көчле шагыйрьнең.”Анам догасы “шигыре.
Заман башка .әмма халкы аның
Сөйләшә гел синең телеңдә.
Җырлап яши алар җырларыңны
Юк белмәгән сине илеңдә.
Гасыр аша шәкертләрең сынап
Күренмичә безгә дәшәсең,
Югалмасын син калдырган мирас
“Әллүки”ле телең яшәсен!(“Әллүки “көе яңгырый)
Азрак уйнагач Тукай кушыла:
Әни үлгәч ,мин бөтенләй ятим булып калганга,мине анамның атасы бабайга кайтарганнар.Әбием күптән үлгәнгә ,бабай алты балалы яшь хатын белән яши иде.Менә шул алты авызлы гаиләгә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга мине-еласам юатучы ,иркәләним дисәм –сөюче,ашыйсым килсә,кызганучы бер дә булмаган мине эткәннәр дә төрткәннәр.(өчиле авылыннан ин-ка)
Сәхнәгә
.
Миңа тавышланып алты бала чыга.Алар кечкенә Тукайны күлмәгеннән эләктергәннәр һәм төртеп җибәрәләр.Тукай абынып идәнгә барып егыла.
Арттан олырак кыз Газизә йөгереп ,алга чыга.
-Әй ,сез нишлисез?нигә аны һаман рәнҗетәсез?(Яныны барып Тукайны торгыза)
Арадан бер малай:
_Ник ул безнең уенчыкларыбызга тия.Кагылмасын безнең әйберләргә!
Икенчесе барып ,Тукайны колагыннан бора:
-Менә сиңа,менә сиңа!
Ишектән фәкыйрь киемнән,аркасына капчык аскан карт кайтып керә.
Балалар аның каршына йөгерәләр:
-Әти,әти нәрсә алып кайттың?
Бабай:
_әй ,балалар,бүген сөенерлек нәрсә юк.Якын тирәдәге дүрт авылны әйләндем.Бары тик ике авылда гыеа икмәк сыныклары бирделәр,Гыймран бай капкасын да ачмады,әӨчиле бае Тимерханның хезмәтчеләре кыйнап ук чыгардылар.(Капчык төбеннән ипи сыныклары чыгара,балалар талашып шуңа ябышалар.Тукай да якын килә,ләкин калган балалар аны этеп җибәрәләр.Тукай читкә китеп куллуры белән тезен кочаклап утыра.)
Балалар мактанышып ,үчекләпТукай янында тәмләп ипи ашыйлар.Ишектән әбиләре керә:
-Ник тавышланасыз балалар?
Бер бала:
-Әнә Апуш бездән икмәк сорый, Тукай тартып ала.
-Әле син килмешәк минем алты күгәрченемнең соңгы икмәгенҗавызларыннан тартып аласыңмы?
Әби куллары белән кизәнеп ,Тукайга бара.
Бабай:
-Җитәр сезгә улда бала бит.Капчык төбеннән ипи кисәге чыгарып Тукайга бирмәкче була .Әби арага кереп ю.икмәкне тартып ала.Тукайның үрелгән куллары аска төшә.
Әби бабай янына килеп:
-Карале,сиңа әйтәм,иртәгә Галиулла Казанга печән базарына ямәик булып бара икән.Җибәрик Габдулланы шунда утыртып.Алты бала янында җиденчесен ничек асрамак кирәк!
Бабай :
-Шулай дисеңме ?Уйлашырбыз.
А,Б.Күп кенә кыен ашаса да,күп каргаулар ишетсә дә Г.Тукай үз язмышын җиңеләйтергә теләмәгән.Ни бар,шуңа риза төстә намусы белән алыш –биреш ясамаган,ә бәлки гасырлар буена килгән гаделсезлекне кире кагып,үзен дөньяга китергән халыкка тыйнак төстә хезмәт иткән.
А.Б.Г Тукайны аналарга тиңлисе килә,аерма шунда гына:аналар бишек җырын балаларына йоклар өчен җырласа,Тукай үз милләтен йокыдан уятыр өчен җырлады.(шигырь)
Тукай
“Бер көнне бабай мине ,үги әбинең киңәше илә булса кирәк,авылдан бара торган бер ямщикка утыртып,Казанга озаткан ”(“Пар ат”музыкасы яңгырый)
Сәхнәдә җил ,буран.Зур кышкы толыпка төренгән ямщик һәм нәни тукай чыга.(Казан .Печән базары күренеше)
А.Б.Кышкы буран
Яфрак-яфрак карлар ява
Зур чанада ямщик һәм мин ятим бала.
Тунга чумган .туңып беткән .ябык малай –нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
А.Б.
Базар кайный
берсе сата,берсе ала
Берсе алдый шунда я алдана
Бар товар ,бар да сатлык бу җиһанда.
Ямщик:
(халык арсыннан Тукайны җ итәкләп чыга)
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай.”Кемнәр булыр икән миңа ата-ана
Артык кашык икәнмен мин бу дөньяда”
А.Б.Һәм тилмереп карый шомырт күзле малай-нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай:Халык арасыннан бер кеше чыгып ,мине ямщиктан алган.Ул мине асрау бала итеп өенә алып кайткан әти булганыМөхәммәтвәли,әни булганы Газизә исемле иде.Торулары Яңа бистәдә иде.Алар елашалар
Күпмедер вакыт үткәч,яңа әти-әниләрем икесе берьюлы авырый башлаганнар.(Сәхнәдә әти –әнисе һәм Тукай Алар елашалар.)
Әти.Без үлсәк бала кем кулына кала.
Әни. Ямщикны Эзләп табыйкта,авылына кайтарыйк.
Безнең төс итеп киярсен.(Түбәтәй киертә)
Безне онытма!
Базар күренеше.Ямщик халык арасында товар сайлый.Мөхәммәтвәли аны эзләп таба һәм Габдулланы тапшыра.
А.Б.Үксез тормыш читкә типкән чакта иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Шигъриятең синең шулай бай!
А.б.Кырлай авылы Тукай тормышының иң бәхетле чоры булып тора.
(Сәхнә күренеше)
Нәни Тукай.
-Өйгә әллә нинди кеше килгән сезне чакыра.
Әти.
-Ни йомыш илә килдегез?
Мөсафир.
-Менә бу баланы алырга килдем.
Әти
-Ничек ул?Ничек син алырга килдең?
Мөсафир.
-Мин Кушлавыч кешесе.Бу бала авылыбызның имамының баласы.Без аны ничә еллар югалтып,кайда икәнлегеннән хәбәрсез идек,менә таптык.Җаек каласындааның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар.Менә шул җизнәсе каенишенең кара кешеләр арасында йөрүен ишетеп ,үз янына чакырткан.Менә мин алып китәм.
Әти( кәефе кырылып)
-Ярар менә без икмәкнең поты фәләнчә вакытта ашатып тоттык та.хәзер эшкә ярый башлагач.сиңа биреп җибәрикме?
Әни.
-Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!
Мөсафир.
-Юк сез не имеете право,кеше баласынтотып торырга,мин хәзер урядникка әйтәм.мин сезне подсуд җибәрәм!
Әни(йомшарып)
-Яатасы,бирик инде.кеше баласы безгә булмас.
Әти.
Язылганны күмичә булмас.Ходай шулай язган.
Әнисе кочаклап:
-Онытма безне!(“Пар ат “музыкасы яңгырый)
Мөсафир баланы җитәкләп чыгып китә.
Әни
— Онытма безне онытма,безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың!
А.Б.Онытмады Тукай ,онытмады!Ятим Апуш!Нәни Габдулла!Дөньяның бөтен ачысын-төчесен татыган бу ятим бала олуг шагыйрьбулып җитеште аныңшигырьләрен олысы да кечесе дә яратып укый
Без бәхетле ,без Тукайлы халык мәңгегә!
(Тукай маршы яңгырый)
Килә язлар .китә язлар
Һәр ел саен үзгәрелә.
Үзгәрелә.
Һәр ел саен Тукай гына
Япь-яшь килә безгә.
Илдә кояш җирдә кояш
Тукай көне канат җәйгән
Бәйрәм бүген бәйрәм бүген
Тукай көне безнең бәйрәм!
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай
Сәнгатҗ дөнҗясына маяк булып
Мәңге яши ,яшьни ,яшьТукай!
Халкым күңеленә ак нур сиптең,
Кара төндә булды якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай
Мәңге дәртле син җырчы Тукай!
(Сәхнәгә Тукай булып киенгән малай чыга.Акрын гына музыка уйный.Шәрифә карчык йоклый.)
Нәни Тукай.”Мин кыш көннәрендә төнлә яланаяк,күлмәкчән тышка чыгам икәндә,бераздан өйгә кермәкче булып,ишеккә киләм икән.Кыш көне авыл өйләренең ишекләрен ачу балага түгел,шактый үсмер кешеләргә дә мәшәкать вә көч булганлыктан,табигый
мин,ишекне ача алмыйм вә ишек төбендә аякларым бозга ябышып катканчы көтеп торам икән.
Нәни Тукай(Сәхнәдә җил, буран тавышы ишетелә)
-Шәрифә әби,ач әле ишекне .аякларым туңа бит(елый).
-Әби җаным ,зинһар ач!Аякларым бозга каткан бит.
Шәрифә карчык икенче ягына борылып ята.
-Кадалмас әле килмешәк!
Нәни Тукай шакып:
-Шәрифә әби ,ач зинһар!Өши бит аякларым!
Шөрифә сукрана-сукрана ишеккә килә.
Тынычлап йокларга да ирек бирмисең,кер әйдә ,килмешәк!
А.Б.Белсә иде Шәрифә карчык шушы килмешәкнең киләчәктә татарны дөньяга танытучы олуг шагыйрь буласын!
А.Б.Ятим Апуш ялгыз иде хәзер ул милионнарча өйләрдә яши.
А.Б.Әйе ,Тукай бишеге янына утырып .аны кадерләп тирбәтергә газиз әнисе булмаган.Ул үзе соңрак болай дип язган:”Күпме сукканны вә какканны кичердем
Тик иркәләде башымнан милләтем
”
Ятим үссәдә .хатын –кызга аналарга мәхәббәте көчле шагыйрьнең.”Анам догасы “шигыре.
Заман башка .әмма халкы аның
Сөйләшә гел синең телеңдә.
Җырлап яши алар җырларыңны
Юк белмәгән сине илеңдә.
Гасыр аша шәкертләрең сынап
Күренмичә безгә дәшәсең,
Югалмасын син калдырган мирас
“Әллүки”ле телең яшәсен!(“Әллүки “көе яңгырый)
Азрак уйнагач Тукай кушыла:
Әни үлгәч ,мин бөтенләй ятим булып калганга,мине анамның атасы бабайга кайтарганнар.Әбием күптән үлгәнгә ,бабай алты балалы яшь хатын белән яши иде.Менә шул алты авызлы гаиләгә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга мине-еласам юатучы ,иркәләним дисәм –сөюче,ашыйсым килсә,кызганучы бер дә булмаган мине эткәннәр дә төрткәннәр.(өчиле авылыннан ин-ка)
Сәхнәгә
.
Миңа тавышланып алты бала чыга.Алар кечкенә Тукайны күлмәгеннән эләктергәннәр һәм төртеп җибәрәләр.Тукай абынып идәнгә барып егыла.
Арттан олырак кыз Газизә йөгереп ,алга чыга.
-Әй ,сез нишлисез?нигә аны һаман рәнҗетәсез?(Яныны барып Тукайны торгыза)
Арадан бер малай:
_Ник ул безнең уенчыкларыбызга тия.Кагылмасын безнең әйберләргә!
Икенчесе барып ,Тукайны колагыннан бора:
-Менә сиңа,менә сиңа!
Ишектән фәкыйрь киемнән,аркасына капчык аскан карт кайтып керә.
Балалар аның каршына йөгерәләр:
-Әти,әти нәрсә алып кайттың?
Бабай:
_әй ,балалар,бүген сөенерлек нәрсә юк.Якын тирәдәге дүрт авылны әйләндем.Бары тик ике авылда гыеа икмәк сыныклары бирделәр,Гыймран бай капкасын да ачмады,әӨчиле бае Тимерханның хезмәтчеләре кыйнап ук чыгардылар.(Капчык төбеннән ипи сыныклары чыгара,балалар талашып шуңа ябышалар.Тукай да якын килә,ләкин калган балалар аны этеп җибәрәләр.Тукай читкә китеп куллуры белән тезен кочаклап утыра.)
Балалар мактанышып ,үчекләпТукай янында тәмләп ипи ашыйлар.Ишектән әбиләре керә:
-Ник тавышланасыз балалар?
Бер бала:
-Әнә Апуш бездән икмәк сорый, Тукай тартып ала.
-Әле син килмешәк минем алты күгәрченемнең соңгы икмәгенҗавызларыннан тартып аласыңмы?
Әби куллары белән кизәнеп ,Тукайга бара.
Бабай:
-Җитәр сезгә улда бала бит.Капчык төбеннән ипи кисәге чыгарып Тукайга бирмәкче була .Әби арага кереп ю.икмәкне тартып ала.Тукайның үрелгән куллары аска төшә.
Әби бабай янына килеп:
-Карале,сиңа әйтәм,иртәгә Галиулла Казанга печән базарына ямәик булып бара икән.Җибәрик Габдулланы шунда утыртып.Алты бала янында җиденчесен ничек асрамак кирәк!
Бабай :
-Шулай дисеңме ?Уйлашырбыз.
А,Б.Күп кенә кыен ашаса да,күп каргаулар ишетсә дә Г.Тукай үз язмышын җиңеләйтергә теләмәгән.Ни бар,шуңа риза төстә намусы белән алыш –биреш ясамаган,ә бәлки гасырлар буена килгән гаделсезлекне кире кагып,үзен дөньяга китергән халыкка тыйнак төстә хезмәт иткән.
А.Б.Г Тукайны аналарга тиңлисе килә,аерма шунда гына:аналар бишек җырын балаларына йоклар өчен җырласа,Тукай үз милләтен йокыдан уятыр өчен җырлады.(шигырь)
Тукай
“Бер көнне бабай мине ,үги әбинең киңәше илә булса кирәк,авылдан бара торган бер ямщикка утыртып,Казанга озаткан ”(“Пар ат”музыкасы яңгырый)
Сәхнәдә җил ,буран.Зур кышкы толыпка төренгән ямщик һәм нәни тукай чыга.(Казан .Печән базары күренеше)
А.Б.Кышкы буран
Яфрак-яфрак карлар ява
Зур чанада ямщик һәм мин ятим бала.
Тунга чумган .туңып беткән .ябык малай –нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
А.Б.
Базар кайный
берсе сата,берсе ала
Берсе алдый шунда я алдана
Бар товар ,бар да сатлык бу җиһанда.
Ямщик:
(халык арсыннан Тукайны җ итәкләп чыга)
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай.”Кемнәр булыр икән миңа ата-ана
Артык кашык икәнмен мин бу дөньяда”
А.Б.Һәм тилмереп карый шомырт күзле малай-нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай:Халык арасыннан бер кеше чыгып ,мине ямщиктан алган.Ул мине асрау бала итеп өенә алып кайткан әти булганыМөхәммәтвәли,әни булганы Газизә исемле иде.Торулары Яңа бистәдә иде.Алар елашалар
Күпмедер вакыт үткәч,яңа әти-әниләрем икесе берьюлы авырый башлаганнар.(Сәхнәдә әти –әнисе һәм Тукай Алар елашалар.)
Әти.Без үлсәк бала кем кулына кала.
Әни. Ямщикны Эзләп табыйкта,авылына кайтарыйк.
Безнең төс итеп киярсен.(Түбәтәй киертә)
Безне онытма!
Базар күренеше.Ямщик халык арасында товар сайлый.Мөхәммәтвәли аны эзләп таба һәм Габдулланы тапшыра.
А.Б.Үксез тормыш читкә типкән чакта иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Шигъриятең синең шулай бай!
А.б.Кырлай авылы Тукай тормышының иң бәхетле чоры булып тора.
(Сәхнә күренеше)
Нәни Тукай.
-Өйгә әллә нинди кеше килгән сезне чакыра.
Әти.
-Ни йомыш илә килдегез?
Мөсафир.
-Менә бу баланы алырга килдем.
Әти
-Ничек ул?Ничек син алырга килдең?
Мөсафир.
-Мин Кушлавыч кешесе.Бу бала авылыбызның имамының баласы.Без аны ничә еллар югалтып,кайда икәнлегеннән хәбәрсез идек,менә таптык.Җаек каласындааның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар.Менә шул җизнәсе каенишенең кара кешеләр арасында йөрүен ишетеп ,үз янына чакырткан.Менә мин алып китәм.
Әти( кәефе кырылып)
-Ярар менә без икмәкнең поты фәләнчә вакытта ашатып тоттык та.хәзер эшкә ярый башлагач.сиңа биреп җибәрикме?
Әни.
-Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!
Мөсафир.
-Юк сез не имеете право,кеше баласынтотып торырга,мин хәзер урядникка әйтәм.мин сезне подсуд җибәрәм!
Әни(йомшарып)
-Яатасы,бирик инде.кеше баласы безгә булмас.
Әти.
Язылганны күмичә булмас.Ходай шулай язган.
Әнисе кочаклап:
-Онытма безне!(“Пар ат “музыкасы яңгырый)
Мөсафир баланы җитәкләп чыгып китә.
Әни
— Онытма безне онытма,безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың!
А.Б.Онытмады Тукай ,онытмады!Ятим Апуш!Нәни Габдулла!Дөньяның бөтен ачысын-төчесен татыган бу ятим бала олуг шагыйрьбулып җитеште аныңшигырьләрен олысы да кечесе дә яратып укый
Без бәхетле ,без Тукайлы халык мәңгегә!
(Тукай маршы яңгырый)
Килә язлар .китә язлар
Һәр ел саен үзгәрелә.
Үзгәрелә.
Һәр ел саен Тукай гына
Япь-яшь килә безгә.
Илдә кояш җирдә кояш
Тукай көне канат җәйгән
Бәйрәм бүген бәйрәм бүген
Тукай көне безнең бәйрәм!
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай
Сәнгатҗ дөнҗясына маяк булып
Мәңге яши ,яшьни ,яшьТукай!
Халкым күңеленә ак нур сиптең,
Кара төндә булды якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай
Мәңге дәртле син җырчы Тукай!
(Сәхнәгә Тукай булып киенгән малай чыга.Акрын гына музыка уйный.Шәрифә карчык йоклый.)
Нәни Тукай.”Мин кыш көннәрендә төнлә яланаяк,күлмәкчән тышка чыгам икәндә,бераздан өйгә кермәкче булып,ишеккә киләм икән.Кыш көне авыл өйләренең ишекләрен ачу балага түгел,шактый үсмер кешеләргә дә мәшәкать вә көч булганлыктан,табигый
мин,ишекне ача алмыйм вә ишек төбендә аякларым бозга ябышып катканчы көтеп торам икән.
Нәни Тукай(Сәхнәдә җил, буран тавышы ишетелә)
-Шәрифә әби,ач әле ишекне .аякларым туңа бит(елый).
-Әби җаным ,зинһар ач!Аякларым бозга каткан бит.
Шәрифә карчык икенче ягына борылып ята.
-Кадалмас әле килмешәк!
Нәни Тукай шакып:
-Шәрифә әби ,ач зинһар!Өши бит аякларым!
Шөрифә сукрана-сукрана ишеккә килә.
Тынычлап йокларга да ирек бирмисең,кер әйдә ,килмешәк!
А.Б.Белсә иде Шәрифә карчык шушы килмешәкнең киләчәктә татарны дөньяга танытучы олуг шагыйрь буласын!
А.Б.Ятим Апуш ялгыз иде хәзер ул милионнарча өйләрдә яши.
А.Б.Әйе ,Тукай бишеге янына утырып .аны кадерләп тирбәтергә газиз әнисе булмаган.Ул үзе соңрак болай дип язган:”Күпме сукканны вә какканны кичердем
Тик иркәләде башымнан милләтем
”
Ятим үссәдә .хатын –кызга аналарга мәхәббәте көчле шагыйрьнең.”Анам догасы “шигыре.
Заман башка .әмма халкы аның
Сөйләшә гел синең телеңдә.
Җырлап яши алар җырларыңны
Юк белмәгән сине илеңдә.
Гасыр аша шәкертләрең сынап
Күренмичә безгә дәшәсең,
Югалмасын син калдырган мирас
“Әллүки”ле телең яшәсен!(“Әллүки “көе яңгырый)
Азрак уйнагач Тукай кушыла:
Әни үлгәч ,мин бөтенләй ятим булып калганга,мине анамның атасы бабайга кайтарганнар.Әбием күптән үлгәнгә ,бабай алты балалы яшь хатын белән яши иде.Менә шул алты авызлы гаиләгә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга мине-еласам юатучы ,иркәләним дисәм –сөюче,ашыйсым килсә,кызганучы бер дә булмаган мине эткәннәр дә төрткәннәр.(өчиле авылыннан ин-ка)
Сәхнәгә
.
тавышланып алты бала чыга.Алар кечкенә Тукайны күлмәгеннән эләктергәннәр һәм төртеп җибәрәләр.Тукай абынып идәнгә барып егыла.
Арттан олырак кыз Газизә йөгереп ,алга чыга.
-Әй ,сез нишлисез?нигә аны һаман рәнҗетәсез?(Яныны барып Тукайны торгыза)
Арадан бер малай:
_Ник ул безнең уенчыкларыбызга тия.Кагылмасын безнең әйберләргә!
Икенчесе барып ,Тукайны колагыннан бора:
-Менә сиңа,менә сиңа!
Ишектән фәкыйрь киемнән,аркасына капчык аскан карт кайтып керә.
Балалар аның каршына йөгерәләр:
-Әти,әти нәрсә алып кайттың?
Бабай:
_әй ,балалар,бүген сөенерлек нәрсә юк.Якын тирәдәге дүрт авылны әйләндем.Бары тик ике авылда гыеа икмәк сыныклары бирделәр,Гыймран бай капкасын да ачмады,әӨчиле бае Тимерханның хезмәтчеләре кыйнап ук чыгардылар.(Капчык төбеннән ипи сыныклары чыгара,балалар талашып шуңа ябышалар.Тукай да якын килә,ләкин калган балалар аны этеп җибәрәләр.Тукай читкә китеп куллуры белән тезен кочаклап утыра.)
Балалар мактанышып ,үчекләпТукай янында тәмләп ипи ашыйлар.Ишектән әбиләре керә:
-Ник тавышланасыз балалар?
Бер бала:
-Әнә Апуш бездән икмәк сорый, Тукай тартып ала.
-Әле син килмешәк минем алты күгәрченемнең соңгы икмәгенҗавызларыннан тартып аласыңмы?
Әби куллары белән кизәнеп ,Тукайга бара.
Бабай:
-Җитәр сезгә улда бала бит.Капчык төбеннән ипи кисәге чыгарып Тукайга бирмәкче була .Әби арага кереп ю.икмәкне тартып ала.Тукайның үрелгән куллары аска төшә.
Әби бабай янына килеп:
-Карале,сиңа әйтәм,иртәгә Галиулла Казанга печән базарына ямәик булып бара икән.Җибәрик Габдулланы шунда утыртып.Алты бала янында җиденчесен ничек асрамак кирәк!
Бабай :
-Шулай дисеңме ?Уйлашырбыз.
А,Б.Күп кенә кыен ашаса да,күп каргаулар ишетсә дә Г.Тукай үз язмышын җиңеләйтергә теләмәгән.Ни бар,шуңа риза төстә намусы белән алыш –биреш ясамаган,ә бәлки гасырлар буена килгән гаделсезлекне кире кагып,үзен дөньяга китергән халыкка тыйнак төстә хезмәт иткән.
А.Б.Г Тукайны аналарга тиңлисе килә,аерма шунда гына:аналар бишек җырын балаларына йоклар өчен җырласа,Тукай үз милләтен йокыдан уятыр өчен җырлады.(шигырь)
Тукай
“Бер көнне бабай мине ,үги әбинең киңәше илә булса кирәк,авылдан бара торган бер ямщикка утыртып,Казанга озаткан ”(“Пар ат”музыкасы яңгырый)
Сәхнәдә җил ,буран.Зур кышкы толыпка төренгән ямщик һәм нәни тукай чыга.(Казан .Печән базары күренеше)
А.Б.Кышкы буран
Яфрак-яфрак карлар ява
Зур чанада ямщик һәм мин ятим бала.
Тунга чумган .туңып беткән .ябык малай –нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
А.Б.
Базар кайный
берсе сата,берсе ала
Берсе алдый шунда я алдана
Бар товар ,бар да сатлык бу җиһанда.
Ямщик:
(халык арсыннан Тукайны җ итәкләп чыга)
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай.”Кемнәр булыр икән миңа ата-ана
Артык кашык икәнмен мин бу дөньяда”
А.Б.Һәм тилмереп карый шомырт күзле малай-нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай:Халык арасыннан бер кеше чыгып ,мине ямщиктан алган.Ул мине асрау бала итеп өенә алып кайткан әти булганыМөхәммәтвәли,әни булганы Газизә исемле иде.Торулары Яңа бистәдә иде.Алар елашалар
Күпмедер вакыт үткәч,яңа әти-әниләрем икесе берьюлы авырый башлаганнар.(Сәхнәдә әти –әнисе һәм Тукай Алар елашалар.)
Әти.Без үлсәк бала кем кулына кала.
Әни. Ямщикны Эзләп табыйкта,авылына кайтарыйк.
Безнең төс итеп киярсен.(Түбәтәй киертә)
Безне онытма!
Базар күренеше.Ямщик халык арасында товар сайлый.Мөхәммәтвәли аны эзләп таба һәм Габдулланы тапшыра.
А.Б.Үксез тормыш читкә типкән чакта иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Шигъриятең синең шулай бай!
А.б.Кырлай авылы Тукай тормышының иң бәхетле чоры булып тора.
(Сәхнә күренеше)
Нәни Тукай.
-Өйгә әллә нинди кеше килгән сезне чакыра.
Әти.
-Ни йомыш илә килдегез?
Мөсафир.
-Менә бу баланы алырга килдем.
Әти
-Ничек ул?Ничек син алырга килдең?
Мөсафир.
-Мин Кушлавыч кешесе.Бу бала авылыбызның имамының баласы.Без аны ничә еллар югалтып,кайда икәнлегеннән хәбәрсез идек,менә таптык.Җаек каласындааның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар.Менә шул җизнәсе каенишенең кара кешеләр арасында йөрүен ишетеп ,үз янына чакырткан.Менә мин алып китәм.
Әти( кәефе кырылып)
-Ярар менә без икмәкнең поты фәләнчә вакытта ашатып тоттык та.хәзер эшкә ярый башлагач.сиңа биреп җибәрикме?
Әни.
-Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!
Мөсафир.
-Юк сез не имеете право,кеше баласынтотып торырга,мин хәзер урядникка әйтәм.мин сезне подсуд җибәрәм!
Әни(йомшарып)
-Яатасы,бирик инде.кеше баласы безгә булмас.
Әти.
Язылганны күмичә булмас.Ходай шулай язган.
Әнисе кочаклап:
-Онытма безне!(“Пар ат “музыкасы яңгырый)
Мөсафир баланы җитәкләп чыгып китә.
Әни
— Онытма безне онытма,безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың!
А.Б.Онытмады Тукай ,онытмады!Ятим Апуш!Нәни Габдулла!Дөньяның бөтен ачысын-төчесен татыган бу ятим бала олуг шагыйрьбулып җитеште аныңшигырьләрен олысы да кечесе дә яратып укый
Без бәхетле ,без Тукайлы халык мәңгегә!
(Тукай маршы яңгырый)
Килә язлар .китә язлар
Һәр ел саен үзгәрелә.
Үзгәрелә.
Һәр ел саен Тукай гына
Япь-яшь килә безгә.
Илдә кояш җирдә кояш
Тукай көне канат җәйгән
Бәйрәм бүген бәйрәм бүген
Тукай көне безнең бәйрәм!
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай
Сәнгатҗ дөнҗясына маяк булып
Мәңге яши ,яшьни ,яшьТукай!
Халкым күңеленә ак нур сиптең,
Кара төндә булды якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай
Мәңге дәртле син җырчы Тукай!
(Сәхнәгә Тукай булып киенгән малай чыга.Акрын гына музыка уйный.Шәрифә карчык йоклый.)
Нәни Тукай.”Мин кыш көннәрендә төнлә яланаяк,күлмәкчән тышка чыгам икәндә,бераздан өйгә кермәкче булып,ишеккә киләм икән.Кыш көне авыл өйләренең ишекләрен ачу балага түгел,шактый үсмер кешеләргә дә мәшәкать вә көч булганлыктан,табигый
мин,ишекне ача алмыйм вә ишек төбендә аякларым бозга ябышып катканчы көтеп торам икән.
Нәни Тукай(Сәхнәдә җил, буран тавышы ишетелә)
-Шәрифә әби,ач әле ишекне .аякларым туңа бит(елый).
-Әби җаным ,зинһар ач!Аякларым бозга каткан бит.
Шәрифә карчык икенче ягына борылып ята.
-Кадалмас әле килмешәк!
Нәни Тукай шакып:
-Шәрифә әби ,ач зинһар!Өши бит аякларым!
Шөрифә сукрана-сукрана ишеккә килә.
Тынычлап йокларга да ирек бирмисең,кер әйдә ,килмешәк!
А.Б.Белсә иде Шәрифә карчык шушы килмешәкнең киләчәктә татарны дөньяга танытучы олуг шагыйрь буласын!
А.Б.Ятим Апуш ялгыз иде хәзер ул милионнарча өйләрдә яши.
А.Б.Әйе ,Тукай бишеге янына утырып .аны кадерләп тирбәтергә газиз әнисе булмаган.Ул үзе соңрак болай дип язган:”Күпме сукканны вә какканны кичердем
Тик иркәләде башымнан милләтем
”
Ятим үссәдә .хатын –кызга аналарга мәхәббәте көчле шагыйрьнең.”Анам догасы “шигыре.
Заман башка .әмма халкы аның
Сөйләшә гел синең телеңдә.
Җырлап яши алар җырларыңны
Юк белмәгән сине илеңдә.
Гасыр аша шәкертләрең сынап
Күренмичә безгә дәшәсең,
Югалмасын син калдырган мирас
“Әллүки”ле телең яшәсен!(“Әллүки “көе яңгырый)
Азрак уйнагач Тукай кушыла:
Әни үлгәч ,мин бөтенләй ятим булып калганга,мине анамның атасы бабайга кайтарганнар.Әбием күптән үлгәнгә ,бабай алты балалы яшь хатын белән яши иде.Менә шул алты авызлы гаиләгә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга мине-еласам юатучы ,иркәләним дисәм –сөюче,ашыйсым килсә,кызганучы бер дә булмаган мине эткәннәр дә төрткәннәр.(өчиле авылыннан ин-ка)
Сәхнәгә
.
Миңа тавышланып алты бала чыга.Алар кечкенә Тукайны күлмәгеннән эләктергәннәр һәм төртеп җибәрәләр.Тукай абынып идәнгә барып егыла.
Арттан олырак кыз Газизә йөгереп ,алга чыга.
-Әй ,сез нишлисез?нигә аны һаман рәнҗетәсез?(Яныны барып Тукайны торгыза)
Арадан бер малай:
_Ник ул безнең уенчыкларыбызга тия.Кагылмасын безнең әйберләргә!
Икенчесе барып ,Тукайны колагыннан бора:
-Менә сиңа,менә сиңа!
Ишектән фәкыйрь киемнән,аркасына капчык аскан карт кайтып керә.
Балалар аның каршына йөгерәләр:
-Әти,әти нәрсә алып кайттың?
Бабай:
_әй ,балалар,бүген сөенерлек нәрсә юк.Якын тирәдәге дүрт авылны әйләндем.Бары тик ике авылда гыеа икмәк сыныклары бирделәр,Гыймран бай капкасын да ачмады,әӨчиле бае Тимерханның хезмәтчеләре кыйнап ук чыгардылар.(Капчык төбеннән ипи сыныклары чыгара,балалар талашып шуңа ябышалар.Тукай да якын килә,ләкин калган балалар аны этеп җибәрәләр.Тукай читкә китеп куллуры белән тезен кочаклап утыра.)
Балалар мактанышып ,үчекләпТукай янында тәмләп ипи ашыйлар.Ишектән әбиләре керә:
-Ник тавышланасыз балалар?
Бер бала:
-Әнә Апуш бездән икмәк сорый, Тукай тартып ала.
-Әле син килмешәк минем алты күгәрченемнең соңгы икмәгенҗавызларыннан тартып аласыңмы?
Әби куллары белән кизәнеп ,Тукайга бара.
Бабай:
-Җитәр сезгә улда бала бит.Капчык төбеннән ипи кисәге чыгарып Тукайга бирмәкче була .Әби арага кереп ю.икмәкне тартып ала.Тукайның үрелгән куллары аска төшә.
Әби бабай янына килеп:
-Карале,сиңа әйтәм,иртәгә Галиулла Казанга печән базарына ямәик булып бара икән.Җибәрик Габдулланы шунда утыртып.Алты бала янында җиденчесен ничек асрамак кирәк!
Бабай :
-Шулай дисеңме ?Уйлашырбыз.
А,Б.Күп кенә кыен ашаса да,күп каргаулар ишетсә дә Г.Тукай үз язмышын җиңеләйтергә теләмәгән.Ни бар,шуңа риза төстә намусы белән алыш –биреш ясамаган,ә бәлки гасырлар буена килгән гаделсезлекне кире кагып,үзен дөньяга китергән халыкка тыйнак төстә хезмәт иткән.
А.Б.Г Тукайны аналарга тиңлисе килә,аерма шунда гына:аналар бишек җырын балаларына йоклар өчен җырласа,Тукай үз милләтен йокыдан уятыр өчен җырлады.(шигырь)
Тукай
“Бер көнне бабай мине ,үги әбинең киңәше илә булса кирәк,авылдан бара торган бер ямщикка утыртып,Казанга озаткан ”(“Пар ат”музыкасы яңгырый)
Сәхнәдә җил ,буран.Зур кышкы толыпка төренгән ямщик һәм нәни тукай чыга.(Казан .Печән базары күренеше)
А.Б.Кышкы буран
Яфрак-яфрак карлар ява
Зур чанада ямщик һәм мин ятим бала.
Тунга чумган .туңып беткән .ябык малай –нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
А.Б.
Базар кайный
берсе сата,берсе ала
Берсе алдый шунда я алдана
Бар товар ,бар да сатлык бу җиһанда.
Ямщик:
(халык арсыннан Тукайны җ итәкләп чыга)
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай.”Кемнәр булыр икән миңа ата-ана
Артык кашык икәнмен мин бу дөньяда”
А.Б.Һәм тилмереп карый шомырт күзле малай-нәни Тукай.
Ямщик:
-Асрамага бала бирәм!
Я,кем ала!
Тукай:Халык арасыннан бер кеше чыгып ,мине ямщиктан алган.Ул мине асрау бала итеп өенә алып кайткан әти булганыМөхәммәтвәли,әни булганы Газизә исемле иде.Торулары Яңа бистәдә иде.Алар елашалар
Күпмедер вакыт үткәч,яңа әти-әниләрем икесе берьюлы авырый башлаганнар.(Сәхнәдә әти –әнисе һәм Тукай Алар елашалар.)
Әти.Без үлсәк бала кем кулына кала.
Әни. Ямщикны Эзләп табыйкта,авылына кайтарыйк.
Безнең төс итеп киярсен.(Түбәтәй киертә)
Безне онытма!
Базар күренеше.Ямщик халык арасында товар сайлый.Мөхәммәтвәли аны эзләп таба һәм Габдулланы тапшыра.
А.Б.Үксез тормыш читкә типкән чакта иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Шигъриятең синең шулай бай!
А.б.Кырлай авылы Тукай тормышының иң бәхетле чоры булып тора.
(Сәхнә күренеше)
Нәни Тукай.
-Өйгә әллә нинди кеше килгән сезне чакыра.
Әти.
-Ни йомыш илә килдегез?
Мөсафир.
-Менә бу баланы алырга килдем.
Әти
-Ничек ул?Ничек син алырга килдең?
Мөсафир.
-Мин Кушлавыч кешесе.Бу бала авылыбызның имамының баласы.Без аны ничә еллар югалтып,кайда икәнлегеннән хәбәрсез идек,менә таптык.Җаек каласындааның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар.Менә шул җизнәсе каенишенең кара кешеләр арасында йөрүен ишетеп ,үз янына чакырткан.Менә мин алып китәм.
Әти( кәефе кырылып)
-Ярар менә без икмәкнең поты фәләнчә вакытта ашатып тоттык та.хәзер эшкә ярый башлагач.сиңа биреп җибәрикме?
Әни.
-Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!
Мөсафир.
-Юк сез не имеете право,кеше баласынтотып торырга,мин хәзер урядникка әйтәм.мин сезне подсуд җибәрәм!
Әни(йомшарып)
-Яатасы,бирик инде.кеше баласы безгә булмас.
Әти.
Язылганны күмичә булмас.Ходай шулай язган.
Әнисе кочаклап:
-Онытма безне!(“Пар ат “музыкасы яңгырый)
Мөсафир баланы җитәкләп чыгып китә.
Әни
— Онытма безне онытма,безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың!
А.Б.Онытмады Тукай ,онытмады!Ятим Апуш!Нәни Габдулла!Дөньяның бөтен ачысын-төчесен татыган бу ятим бала олуг шагыйрьбулып җитеште аныңшигырьләрен олысы да кечесе дә яратып укый
Файлы: През.5кл..ppt
Размер файла: 5113856 байт.