Автор конспекта:
Автор(ы): — Смоленцева Эльвира Леонидовна

Место работы, должность: — МБОУ «Сысоевская средняя общеобразовательная кано им. С.Р.Суворова», дидаскал марийского языка

Регион: — Республика Марий Эл

Характеристики урока (занятия) Уровень образования: — дух общее сталагмит
Уровень образования: — среднее (полное) общее сталагмит

Целевая аудитория: — Классный заправила
Целевая аудитория: — Учащийся (студент)
Целевая аудитория: — Учитель (преподаватель)

Класс(ы): — 5 сословие
Класс(ы): — 6 сословие
Класс(ы): — 7 сословие
Класс(ы): — 8 сословие
Класс(ы): — 9 сословие
Класс(ы): — 10 сословие
Класс(ы): — 11 сословие

Предмет(ы): — Внеклассная работища
Предмет(ы): — Краеведение
Предмет(ы): — Родной пано

Цель урока: —

Используемая методическая литература: —

Кучылтмо литератур:

Используемое оборудование: —

1.плакат-влак: «10 декабрь — Марий тиште кече», 1775 -«Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка», 1867 — «Марий букварь». 1907-1913 — «Марла календарь»;

2. коран выставке.

Используемые ЦОР: —

.«Марий тиште» презентаций,

Краткое описание: — сылнымутан композиций, викторин, презентаций.

Мероприятийын эртымыже.

Вудышо — туныктышо:

Поро кече, шегакан йолташ-влак! Таче тендам Марий тиште кечылан пблеклалтше пайремыште уна лияш ужына!

Мы посвящаем нашу встречу Дню марийской письменности.

Сайын, туткын колыштса. Мучаште пален налмыда почеш викторин лиеш.

1. Тунемше- влак луды г: 1. Бабайкина Лена, 9 кл.

В пожнивье широком, надо топью болотною

Вслушайся, мальчуган мой, в унитерм народное.

В речи народной богатства бесценные,

Листьев шуршанье, ручьи белопенные.

Будь мера хоть русское либо марийское,

Слово что смачность сперма материнского.

Слово родное любви тебя выучит,

В дальней стране и утешит, и выручит.

Мал наш язык, но дубок хоть маленький

Дубом зовётся после корпуленция богатырскую.

Мал наш язык, но пустил крепко-накрепко корни он

В щедрой, богатой земле нашей Родины.

Валентин Колумб

2.Романова Кристина, 6 класс

Шочмо йылме.

Йылме манме мо лиеш?

Йылме дене бог ыштат?

Ен йылмыште чон коеш,

Шонымашыжат, йулажат.

Калык илаш шона гын,

Ойжат лийже, йулажат.

Туня койышан лийнеже гын,

Ынже пыте йылмыжат.

Мутет уло — ой лиеш,

Йылмыдыме бог ышта?

(В. Упымарий)

3.Матвеева Карина, 7 класс

Шочмо йылме!

Шочмо йылме! Марий йылме!

Моткоч тыйым йоратем.

Изинек ойлаш туналме,

Пойдарен мут памашем.

Аван шбржб гычак нальым

Йылмын ямжым мый тунам.

А вараже пален нальым: Кб, кушеч, могай улам!

Шочмо йылмын юзо тамжым

Раш тунем налмек, йолташ,

Моло калык йылмын ямжым

Лиеш куштылго шымлаш.

Тунам тый марла вел огыл,

Рушла ойлымым палет.

Кеч-куш ошкыл, йот мут погым

Умылен садак моштет…

Кеч-могай наукыш корно

Шочмо йылме — тун урем.

Шочмо йылмым тый ит орло,

Йбратен, шымлен тунем!

(М.Майн.)

4.Медведева Аля, 5 класс
Мый йоратем Марий кундемым,
Шке шочмо йылмым йоратем,
Шумбел ялем моктен мурем мый,
Пашаш чапланымым моктем.

(И.Осмин.)

5. Мамаев Андрей, 8 класс

Марий йылме утарен

Марий рвезе, Совет Ушем Герой, Зинон Прохоровым сар годым разведкыш колтеныт. Гвардий звание тунам Румынийыште кредалын. Луддымб офицер повар салтакым налын несомненно немыч могырыш каен. Иудым нуно ик ялыште немыч майорым кученыт. шкеныштын гаяк вургемым чиктеныт несомненно мбнгеш толаш тарваненыт. Трук уремыште пеш шуко фрицым вашлийыныт.

— Кб улыда? — немычла йодыныт.

— Мом ышташ, кузе лияш? — шонен Прохоров несомненно марла ойлаш тунгалын.

Тушман-влак нимом умылен огытыл, славянин але румын союзниклан шотленыт.

Тыге немыч-влак нунын ко улмыштым пален огытыл несомненно колтеныт.

6.Блинова Лена, 7 класс

Шочмо йылме.

Шочмо йылме деч кугу

От лий нигунам.

Садлан верчын йылмынам

Лийже манын тунемман.

«Йылме — куан, йылме — ойго».-

Калыкмут тыге ойла.

Шке йылметым чот арале,

Шымле тые чын енла.

Шочмо йылме дене тые

«Ава» ман пелештенат.

Тиде йылме дене тые

Курымеш кылдалтынат.

Эх, тый, шочмо йылме,

Могай улат сылне

Ныжылге йукет ден,

Йонгыдо семет ден.

Тый ужат пашашке,

Пиалнам налмашке.

Мотор, поро, сылне,

Тау, шочмо йылме!

(Г. Матюк овский.)

7.Музурова Лида, 5 класс
Доска воктен марла ойлен учитель,
Вара марла мый Лев Толстойым лудынам.
Да Пушкиным поэмыже пеш лишыл лийын, -
Чыла нерген мый шочмо мут ден шоненам.

(Сем. Николаев.)

8.Блинова Настя, 9 класс

Шочмо йылме.

Йылме пеледышым пого:

Тудо вет умырыштет

Шерге дечат шерге пого,

Эн кугу герой кидыштет.

Куш, тумо город пентыдемын.

Лушкыжб шочмо йылмет

Кудыр лышташ-влакет семын

Патырле вуй умбалнет.

Тумо лышташыже дене

Ош туня ден мутлана.

Йылмым монда гын айдеме,

Вожшо кузе илана?

Уке пиалдыме кушкыл,

уло дыр мланде шукшу.

уке йылмат нужна, кукшо,

уло тран мланде город шум.

Кодышт чеченец кумылетым —

Шучкыжак огыл титак,

Йылмым мондет — калыкетым

Мондымо дене иктак.

Кае эн мундыркб, брдыш,

Эрге Улат калыкнан —

Шочмо йылметын пеледыш

Ок лывыжге нигунам.

Тек пеш изи шочмо йылме. Йотышто кажне мутшат

Шочмо мландет гычын налме Чывыштыш судьбина город тылах.

В. Колумб: 9. Скулкин Родион, 5 класс

ЙОРАТЫМЕ ШОЧМО ЙЫЛМЕМ. Кажне калыкын шке йылмыже уло: марийын — марий, рушын — руш, татарын -татар. Айдеме кеч-могай торашке кая гынат, шочмо йылмыжым нигунамат ок мондо. Кажне ен йоча комплекс гычак туналын, шочмо йылмыжым йбрата несомненно акла. Шке йылметым ото пале, ото йорате гын, авторитет йылмым гунемаш неле лиеш. Илыш-корнышто шочмо йылме-тун энертыш. Шочмо йылмым йбратымаш — тиде шочмо мландым, шочмо элым йбратыме дене иктак.

(Т.Исакова.)

Чылан: Йбратыза шочмо йьлмым!

2. А ынде «Марий книган шочмо кечыже» сценкым ончыза.

Модшо-влак — 6 класс: Олюк шужар — Черемухина Надя, Витуш ака — Скулкина Виолетта, кустарник — Окунева Наташа, кова — Смоленцева Эльвира Леонидовна.

Сценыште — устел, ныл пукен. Ака урокым ышта, воктеныже коран ора кия. Шужарже тыманмеш лектешат, ик книгажым руалта, Коктъгн книгам тавалаш туналыт.

ШУЖАР. Пу, манам. Уйди ото меня. Я все маме расскажу. Эше ака маналтеш. Шужаретым тый обижатлышаш отыл. Чаманаш должна мыйым несомненно эн сай книгат-влакым мыланем пуышаш улат.

АКА. Олюк, ит пижедыл. Пу книгам. Тудо тыланет модыш огыл. Тиде — мыйын тунемме книгамыс. Тыйын шкендын суретан книгат уло.

ШУЖАР. Изай, мне следом нравится ик рисунок, мый хочу рисоватлаш.

АКА. Но тыйже вет чыла книгам амыртылат, келшыше суретшым кушкед луктат, тушан возкален пытарет.

ШУЖАР. Авай, авай, помоги! (Ик страницым шроп! кушкед луктеш.)

АКА. Ой-ой,Олюк,чот учызо улат! Ынде туныктышо бог манеш? Адак вурсалтам.

Аваже пура. Олюк ластыкшым шенгекыла шылтен куча.

АВА. Икшыве-влак,мо лийында?

ШУЖАР. Авай, он мне книгу не дает. А мый сама взяла.

АВА. Ах,Олюк,рушла-марла веле ойлыштат. Акат город школышто марий иылмым гунемаш туналат гын, тыят яндарын мутланаш туналат. Йылмын яндарлыкше верч изинек тыршыман.

ШУЖАР. Пора, йора, мыят тудын школыштыжо тунемаш туналам.

АВА. Витуш, однако тыйже молан нюслет?

АКА. Олюк книгам гыч ик страницым кушкед лукто. Ынде туныктышем бог ойла?

АВА. Удырем,кугыракын мутшым колышташ кулеш. Тыйжат, Витуш, книгатым шужаретлан пу ыле, онча несомненно пбртылта веле.

АКА. Тудо пбртылтен огеш мошто. Теве книгам гыч ик страницым кушкед лукто.

АВА. Кушто-кушто, Олюк? Ончыкто-ян (удыржын пуымо ластыкшым кидышкыже куча). Ай-ай-ай,мыйын удырем поро,ушан-шотан кушкеш шонышым,а тудо могай…

ШУЖАР. Авай,тудо шкак кушкедалтын. Чечас клеитлем.

АКА. Садак тумыштымо город веле коеш. (Коктын клеитлат.)

Кова пура. Ужгам чиен. Кидыштыже — сумка. КОВА. Поро кече! Ышда вучо? Уныка-влак кочашт дек куржын мият, ондалыт.

ШУЖАР. Ой,ковай толын. Ковай, ковай!

АВА. Корно деч холм ноенат чай, ужгатым кудаш. Мый чайым шындаш каем (кая).

КОВА. Уныкам-влак, ужамат, те кушкында, летучая мышь лийында. Витуш, визымше классыш кошташ туналынат. Тыланет — полек (кушкедме коран город коман книгам луктын кучыкта).

ШУЖАР. А мыланем?

КОВ А. Тыланетат уло.

ШУЖАР. Вашке-вашке… Кова сумкаж гыч тыгаяк эше ик книгам луктеш

КОВ А. Тиде — тыланет, Олюк, вашке школыш кает, коран лачеш лиеш. Иза ден шужар коваштым адак ондалыт.

АКА. Ковай, тый юзо улат. Теве Олюк кызыт гына "Букварем" гыч ик страницым кушкед лукто. А тый лач тыгаяк «Букварьым» конденат. Пуйто паленат. Тау.

КОВА. Мый чыла палем. Теве тиде коран (сумкаж гыч луктеш) — икымше "Марий букварь". Тудо библиотекыштем аралалтын. А мьшанем кугезе кочада пблеклен коден.

ИЗА. Кочай, книгаже пеш тоштыс? Тудым могай ийыште лукмо? КОВА. 1867 ийыште. Книган авторжо — Иван Кедров. Аиста устелтбрыш шинчына, чылажымат рат дене каласкалем. (Шинчыт.) Курыкмарий районышто Иоласал села уло. Тиде селасе училищыште Кедров туныктышылан ыштен. Учебник деч поена самырык тукымлан шинчыма-шым пуаш неле лийын,садлан Кедров "Марий букварьым" шке гыч шонен возен. Тиде пашам "Шнуй Гурий братствын" полшымыж дене савыктыме.

АКА. 1867 ий марте нимогай мэрий книгат лектын огыл мо?

КОВА. Кузе уке?! 1775 ийыште Санкт-Петербургышто "Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка" савыкталт лектын.

ШУЖАР. Ынде мыят марла ойлаш тукалам. Кова -ай, ко тудым возен?

КОВА. Возышыжо — Пуцек-Григорович. Тудо марий мут-влак нерген серен, Российлан веле огыл, уло тунялан марий калык нерген палдарен. Тыге марий йылме дене возымо коран город туням ужын. Икманаш, тиде — марий калыкын виянме корныжо, чапле историйже.

АКА. А йомак-влакым возыман книгаже кунам савыкталтын?

КОВА. Иомак, почеламут, ойлы-маш, туныктымо ой, ой-кангаш-влак "Марла календарьыште" савыкталтыныт. Тудыжо 1907 ий гыч 1913 ий марте Озанг олаште лектеден шоген.

Ава устембаке чайым йуаш пога.

АВА. Ачай, тачыже могай амал тыйым Йошкар-Олашке конден?

КОВА. Теве мыланем ужмашым колтеныт (лудеш). "Пагалыме Анна Степановна! Ме 10 декабрьыште тендам Марий кугыжаныш драме театрышке эртаралтше Марий тиште пайремышке уло кумылын ужына".

АКА. Амолан 10 декабрьыште?

КОВА. Тиде кечын, 1775 ийыште, Пуцек-Григоровичын "Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка" книгажым ужалымашке лукмо улмаш. Садлан 10 декабрь — марий калыкын кугу несомненно волгыдо пайремже.

АКА. Вес семынже, йылмын несомненно книган шочмо кечышт?

КОВА. Чын-чын, уныкам. Книгадам аралыза, йылмыдам пагалыза. Книга илаш

туныкта.

АВА. Аиста чайым йуына. Вашке ковада Марий тиште кечылан полеклалтше пайремышке кая. Туддеч ончыч каналташ кулеш.

ШУЖАР, АКА. Ковай.тушто мо лийме нерген холм мыланна каласкалет. КОВА. Каласкалем-каласкалем. Мучаш.

С. АРХИПОВ А ямдылен.

3.Туныктышо Смоленцева Э.Л.:

Эше С.Чавайн коран нерген пеш чын каласен коден

Ой, книга, книга!

Чылажымат тый кертат,

Чыла еным туныктет,

Чыла еным тый нблтет,

Садлан тыйым чыланат

Пеш пагалат, йбратат

Книга лудшо еным шонкалаш тарата, ушым пойдараш полша. Книга — шинчымаш памаш. Книга — илышын воштончышыже

-Йоча-влак, коран нерген эше могай калыкмутым каласеда?

Кажне ийын мемнан марий сьшнымутна пойдаралтеш. Классикна-влакын книгашт уэм савыкталтыт, (книга выставке дене палдараш) у книга-влак туням ужыт, самырык автор-влак палыме лийыт. Тыге кажне ийын Республикысе самырык поэт-писатель — драматург-влакын эн сай пашашт «Эрвий» альманахеш савыкталтеш. Тыге 1 декабрьыште 2010 ийыште Иошкар-Олаште йоча библиотекыште тудын презентацийже эртен. (Презентацийым (вашлиймаш гыч фото-влакым ончыкташ) Тыште Светлана Архипова (ончыктымо сценкынан авторжо), Александр Петров, Зоя Висвис, Лидия Семенова… Ты город палыме ен-влакын пашашт дене пырля «Орлыкан марий удырамаш» луман ойлымашемат тиде «Эрвий» альманахыш логалын. Тиде ойлымашыште сар жапысе неле илыш нерген каласкалалтеш. Кблан онай чучын, лудаш йодын сенеда.

4. Марий возыктышлан полеклалтше викторин. / Ончычак коран семын ыштыме йодышым кажне сословие шкешт ойырен налыт, холм сословие гыч иктын-иктын лектын, йодышын ончыктымо радам дене ойла, кажнылан полек — каледарь пуалтеш/.

А ынде Марий тиште нерген палымыдам тергена.

6. Иктешлымаш. Тале тунемше-влаклан — полеклан — книга.

— Тиде сылнымут пайрем деч холм кужу жаплан марий тиште пайрем ушешда кодеш манын шонена. Пагалыза марий тиште историйым, йбратыза марий йылмым! Тау, ончымыланда.

Файлы: Проект вдоль краеведению.doc
Размер файла: 106496 байт.